Ένθετο τέχνης 168
Ἅγιος Νικόλαος Δολῶν
Ἀκολουθώντας τὸ δρομολόγιο ἀπὸ τὴν κοινότητα τοῦ Σταυροπηγίου (Μεσσηνιακὴ Μάνη) πρὸς τὴν κοινότητα τῶν Δολῶν, περνώντας μέσα ἀπὸ κατάφυτες πλαγιὲς μὲ αἰωνόβιες ἐλιές, αὐτὲς τὶς μανιάτικες ταλαιπωρημένες ἐλιὲς ἀπὸ τὸν ἄνεμο καὶ τὶς πέτρες στὶς ρίζες τους, ὁ ταξιδιώτης στὸ γύρισμα τοῦ δρόμου, καὶ μόλις τὸ μάτι πιάσει κάτι λίγο ἀπὸ τὸ γαλάζιο τοῦ Μεσσηνιακοῦ κόλπου, ἀντικρίζει αὐτὸ τὸ μικρὸ θαῦμα. Ἕνα κομψοτέχνημα τῆς ὕστερης Βυζαντινῆς ἀρχιτεκτονικῆς, τὸν σταυρεπίστεγο ναΐσκο τοῦ Ἁγίου Νικολάου ποὺ χρονολογεῖται μέσα στὸν 14ο αἰώνα.
Στὰ ταραγμένα χρόνια τῶν Παλαιολόγων ἡ τέχνη ἔδωσε τόσο στὴν ἀρχιτεκτονικὴ ὅσο καὶ στὴν ζωγραφικὴ ἐξαίσια δείγματα μιᾶς ἀνανέωσης, τέτοιας ποὺ τῆς ἔδωσε τὸ προσωνύμιο «Παλαιολόγεια ἀναγέννηση». Στὴν ναοδομία ἰδιαίτερα, ἔπειτα ἀπὸ τὴν πλούσια παραγωγὴ ποικίλων τύπων καὶ παραλλαγῶν τοῦ σταυροειδοῦς ἐγγεγραμμένου ἡ ἔμπνευση τῶν ἀρχιτεκτόνων ἔδωσε ἕνα νέο τύπο, αὐτὸν τοῦ σταυρεπίστεγου ναοῦ. Λαμπρὰ δείγματα στέκουν μέχρι σήμερα ὁ ναὸς τῆς Παναγιᾶς στὴν Πύλη Τρικάλων (ἀλλιῶς Πόρτα Παναγιά) ἀπὸ τὸ 1283 καὶ ὁ ναὸς τοῦ Ἁγίου Δημητρίου στὸ Αὐλωνάρι τῆς Εὔβοιας (13ος αἰ.).
Στὸν ἴδιο τύπο ἀνήκει καὶ τὸ μανιάτικο τοῦτο ἐκκλησάκι ποὺ στέκει ἀπὸ τὸν 14ο αἰώνα μὲ χάρη στὴν ἄκρη τοῦ δρόμου καὶ προσκαλεῖ τὸν περαστικὸ νὰ κάνει μία στάση. Νὰ τὸ θαυμάσει καὶ νὰ περάσει σκυφτὸς ἀπὸ τὴν χαμηλὴ εἴσοδο στὸ ἐσωτερικὸ γιὰ νὰ ἀνάψει ἕνα κεράκι. Ὁ ναὸς εἶναι κτισμένος μὲ τὸ σύστημα τῆς ἀργολιθοδομῆς (δηλ. μὲ διαφόρων μεγεθῶν ἐλάχιστα κατεργασμένες πέτρες) καὶ μόνο γύρω ἀπὸ τὰ μονόλοβα στενὰ παράθυρα στὶς τρεῖς πλευρές του φέρει ὄμορφα τοποθετημένες πλίνθους ὡς μιὰ προσπάθεια διακόσμησης. Στὴν ἀνατολική του πλευρὰ δύο κενὰ στὴν τοιχοδομία ὑποδηλώνουν τὴν παρουσία κάποτε διακοσμητικῶν πινακίων, χαμένων σήμερα. Στὸ ἐσωτερικὸ φέρει ἐλάχιστες τοιχογραφίες λαϊκῆς τέχνης ποὺ ἀνάγονται στὰ τελευταῖα προεπαναστατικὰ χρόνια, ἔργο κάποιου ἀνώνυμου Μανιάτη ἁγιογράφου.
Ὁ Ἅγιος Νικόλαος Δολῶν ἀτενίζει τὸ πέλαγος, τάμα ἴσως κάποιου ναυτικοῦ, ἐκείνων τῶν χρόνων.
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ