Ένθετο τέχνης 156

Ἄσκαυλος

Ἄσκαυλος. Ἀσκὸς καὶ αὐλός. Ὁ ἀσκός, ποὺ βρισκόταν ἀνέκαθεν στὰ χέρια τοῦ κτηνοτρόφου, μετὰ τὴ σφαγὴ τοῦ ζώου του. Καὶ ὁ αὐλός, φτιαγμένος ἀπὸ καλάμι καὶ ξύλο. Τὰ συνδυάζει καὶ φτιάχνει πολιτισμό. Δημιουργεῖ τὸ μουσικὸ ὄργανο, ποὺ ἔχει σὲ ὅλη του τὴ ζωὴ καὶ μὲ τὸ ὁποῖο τραγουδάει τὸν ἔρωτά του, τὸ μεράκι του, τὴ δουλειά του καὶ πραγματικὰ γεγονότα ποὺ ἔγιναν θρύλοι μέσα ἀπὸ τὸ τραγούδι καὶ ἀργότερα τὴν ξενιτιά. Αὐτὸς εἶναι ὁ ἄσκαυλος.

Καταγωγὴ μπορεῖ καὶ νὰ ἔχει· πατρίδα δὲν ἔχει. Σχεδὸν ὅπου ὑπάρχουν ζῶα, καλάμια καὶ ξύλα κι ἕνας ἄνθρωπος μὲ ἐπιθυμία νὰ παίξει μουσικὴ καὶ νὰ τραγουδήσει, αὐτὸ τὸ ὄργανο ὑπάρχει. Ἡμερομηνία γέννησης ἄγνωστη. Ἀλλὰ σίγουρα μετράει χιλιετίες. Πρῶτος ποὺ ἔπαιξε αὐτὸ τὸ ὄργανο ἴσως εἶναι ὁ Αὐλητὴς τῆς Κέρου, ἕνα εἰδώλιο τοῦ 2800-2300 π.Χ., ποὺ βρέθηκε στὴν Κέρο τῶν Κυκλάδων, μὲ δίαυλο στὸ στόμα. Χωρὶς ἀσκό, ἀκόμα. Ὑπάρχουν ἀπεικονίσεις σὲ βυζαντινὲς τοιχογραφίες μὲ ἕναν ἀπὸ τοὺς μουσικοὺς νὰ παίζει ἄσκαυλο καὶ ἀντίστοιχες εἰκόνες σὲ χειρόγραφα εὐρωπαίων συγγραφέων καὶ περιηγητῶν.

Τὰ ὀνόματα τοῦ ἄσκαυλου στὴν Ἑλλάδα: γκάιντα (λίγο διαφορετικὴ κατασκευαστικά), ἀσκομαντούρα, ἀγγεῖο, τσαμπούνα. Ἡ λέξη τσαμπούνα μᾶς ἦρθε ἀπὸ τοὺς Ἰταλούς, ἀπὸ τὴν «zambogna, zimbogna», ποὺ κι αὐτοὶ τὴν πῆραν ἀπὸ τοὺς Ἕλληνες… ἀπὸ τὴ λέξη «Συμφωνία». «Συμφωνία» κυριολεκτικὰ σημαίνει συνήχηση. Ἡ λέξη αὐτὴ περιγράφει ἀκριβῶς τὴν τσαμπούνα, ἀφοῦ ἔχει δύο ὁμόηχους αὐλοὺς ποὺ συνηχοῦν καὶ προσφέρουν ἕναν ἐκστατικὸ ἦχο, δυνατὸ σὲ ἔνταση, ποὺ ἀνέκαθεν προκαλοῦσε διάθεση γιὰ τραγούδι καὶ χορό.

Οἱ Κυκλάδες καὶ τὰ Δωδεκάνησα ἔχουν τὴν τσαμπούνα, ὅπως καὶ νησιὰ τοῦ Ἀνατολικοῦ Αἰγαίου. Ἡ Κρήτη ἔχει τὴν ἀσκομαντούρα. Ὁ Πόντος τὸ ἀγγεῖον. Ἡ Μακεδονία καὶ ἡ Θράκη τὸ ἀδελφὸ ὄργανο, τὴ γκάιντα. Σὲ ὅλες αὐτὲς τὶς περιοχές, ὁ ἄσκαυλος μπῆκε τὶς τελευταῖες δεκαετίες τοῦ 20οῦ αἰώνα στὸ ντουλάπι. Ὄργανα χάθηκαν, μουσικοὶ ξέχασαν ἢ ξεχάστηκαν, καὶ κάποια τραγούδια δὲν βρῆκαν αὐτιὰ νὰ τραγουδηθοῦν γιὰ νὰ συνεχίσουν τὴ ζωὴ καὶ τὴν ἐξέλιξή τους.

Καί, ξαφνικά, πρὶν ἀπὸ λίγα χρόνια… ἀνακαλύπτουμε ξανὰ τὴν ὀμορφιὰ αὐτοῦ τοῦ ὀργάνου καὶ τὸ ξαναγκαλιάζουμε (κυριολεκτικά· αὐτὸ τὸ ὄργανο παίζεται ἀγκαλιάζοντάς το!). Ἴσως γιατὶ ὁ ἦχος του κυλάει στὸ αἷμα μας, ἴσως ἁπλῶς γιατὶ ἀκοῦμε μουσικὴ χωρὶς παρωπίδες παλιότερων δεκαετιῶν. Ἴσως ἁπλῶς γιατὶ ἀπολαμβάνουμε νὰ μᾶς ξεσηκώνει.

ΑΚΡΙΒΟΣ ΖΕΡΒΟΣ


Υ.Γ. Φωτογράφος εἶναι ὁ Ραφαὴλ Κοτζαπαναγιώτης.

Όλα τα ένθετα τέχνης: