Ένθετο τέχνης 155
Ἅγιος Χαράλαμπος, στὸ κοιμητήριο Καλαμάτας (12ος-13ος αἰ.)
Ὁ σημερινὸς ἐπισκέπτης τῆς Καλαμάτας ποὺ θέλει νὰ γνωρίσει τὴ πόλη, ἔρχεται καλὰ
ἴσως πληροφορημένος γιὰ τὸ ἐκτεταμένο παραλιακό της μέτωπο καὶ τὴν καθαρή της
θάλασσα, γιὰ τὰ τοπικὰ προϊόντα της, τὸ διεθνὲς φεστιβὰλ Χοροῦ καὶ γιὰ τὴν νεότερη ἱστορία
της, ποὺ συνδέεται μὲ τὴν ἔναρξη τῆς Ἐπανάστασης τοῦ 1821. Γιὰ τὸ λόγο αὐτὸ θὰ
ἀναζητήσει τὴν πλατεία τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων (23ης Μαρτίου) γιὰ νὰ ἐπισκεφτεῖ τὸν
σωζόμενο στὸ χῶρο βυζαντινὸ ναό, ὅπου καὶ ἡ πρώτη συγκέντρωση τῶν ἀγωνιστῶν.
Μᾶλλον δὲν θὰ γνωρίζει ὅμως ὅτι τὸ ἐμβληματικὸ αὐτὸ μνημεῖο δὲν εἶναι τὸ μοναδικὸ
κατάλοιπο τῆς μεσαιωνικῆς (βυζαντινῆς) Καλαμάτας, ποὺ τὰ χρόνια ἐκεῖνα ἀνέπνεε γύρω καὶ
κάτω ἀπὸ τὸ κάστρο τῶν Βιλλεαρδουΐνων, ὅπως τὸ γνωρίσαμε καὶ ἀπὸ τὴν συναρπαστικὴ
ἀφήγηση τοῦ Ἄγγελου Τερζάκη στὴν Πριγκιπέσσα Ἰζαμπώ.
Σὲ μικρὴ ἀπόσταση ἀπὸ τὴν ἱστορικὴ πλατεία τῆς Ἐπανάστασης μὲ τὶς προτομὲς τῶν ντόπιων ὁπλαρχηγῶν (Κολοκοτρώνης, Μαυρομιχάλης, Μητροπέτροβας, Παπαφλέσσας, Ἀναγνωσταράς, Νικηταράς) καὶ πρὸς τὰ ἀνατολικὰ βρίσκεται τὸ κοιμητήριο τῆς πόλης. Εἰσερχόμενοι ἀπὸ τὴν κεντρικὴ εἴσοδο στὸ χῶρο καὶ κατευθυνόμενοι πάντα ἀνατολικὰ προσπερνᾶμε στὰ ἀριστερά μας τὸν σύγχρονο κοιμητηριακὸ ναὸ τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου (κτίσμα τῶν τελῶν τοῦ 19ου αἰ.) γιὰ νὰ «ἀνακαλύψουμε» στὸ τελείωμά του ἕνα μᾶλλον παραθεωρημένο πλὴν ἰδιαίτερο βυζαντινὸ μνημεῖο. Ἡ σύγχρονη κοιμητηριακὴ βασιλικὴ ἀπολήγει στὸ κατάλοιπο τοῦ ἀρχικοῦ μνημείου γνωστοῦ ὡς Ἅγιος Χαράλαμπος, ποὺ σήμερα χρησιμοποιεῖται ὡς ἱερὸ τοῦ νεοτέρου κτίσματος.
Αὐτὸ ποὺ βλέπει σήμερα ὁ ἁπλὸς ἐπισκέπτης δὲν τοῦ δίνει ἴσως τὴν δυνατότητα νὰ σκεφτεῖ ὅτι ὁ ἀρχικὸς ναὸς ἦταν διώροφος μὲ κρύπτη καὶ ὅτι ἦταν «σταυροειδὴς ἐγγεγραμμένος τετρακιόνιος» ὅπως φανερώνει ὁ τρόπος στέγασης (φουρνικά) τῶν γωνιακῶν διαμερισμάτων. Σήμερα μπορεῖ μόνο νὰ θαυμάσει τὸν πλούσιο κεραμοπλαστικὸ διάκοσμο (στὰ τόξα τῶν παραθύρων καὶ τῆς πλαϊνῆς εἰσόδου στὴ νότια πλευρά, τὰ κεραμικὰ πλακίδια στὴν τρίπλευρη κεντρικὴ κόγχη, καθὼς καὶ τὰ φιαλοστόμια ποὺ βρίσκονται κάτω ἀπὸ τὰ γεῖσα) σὲ μιὰ γενικὰ ἀρκετὰ διαταραγμένη ἀπὸ μεταγενέστερες παρεμβάσεις ἢ καὶ φθορὲς ἐπιφάνεια, στὴν ὁποία διακρίνεται σὲ κάποια σημεῖα ἡ ἀσφαλῶς ἄρτια στὴν ἐποχὴ τῆς ἀκμῆς τοῦ μνημείου καὶ ἐπιμελημένη τοιχοδομία κατὰ τὸ πλινθοπερίκλειστο σύστημα.
Τὸ σωζόμενο τμῆμα τοῦ μνημείου αὐτοῦ μαζὶ μὲ τὸν ναὸ τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων, τοῦ Ἁγίου Κωνσταντίνου τῆς Μονῆς Καλογραιῶν καὶ τοῦ Ἁγίου Δημητρίου (στὴ θέση Τοῦρλες) «διηγοῦνται» τὴν ἱστορία τῆς πόλης ἐκείνη τὴ μακρινὴ περίοδο, ποὺ ὀνομαζόταν ἤδη Καλαμάτα, ὅπως σαφῶς ἀναφέρεται στὸν βίο τοῦ Ὁσίου Νίκωνα τοῦ «Μετανοεῖτε» (1142).
ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ