Ένθετο τέχνης 134

Ἀνθρώπινα πάθη καὶ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ


Στὴν Ἱ. Μονὴ Παντοκράτορος Κέρκυρας σώζεται, ἄγνωστο ἀπὸ ποῦ μεταφερμένη, ἐξαίρετη εἰκόνα, γνωστὴ ὡς Ἄνω Ἱερουσαλήμ, χρονολογούμενη γύρω στὸ 1500. Τεχνοτροπικὰ προδίδει περιβάλλον σὰν τῆς πρώιμης μεταβυζαντινῆς Κρήτης.

Ἡ σύνθεση εἶναι σὲ τρία ἐπίπεδα. Στὸ κάτω ἡ "τοσκανικὴ" πόλη (Φλωρεντία;) καὶ οἱ διονυσιακοὶ χοροὶ ποὺ καταλήγουν στὸν Ἅδη, ἐνῶ ἡ πόρνη Βαβυλώνα παρακολουθεῖ ἀπὸ τὴ σπηλιά της• πρόκειται γιὰ τὴν τρικυμία τῶν παθῶν καὶ τὴν ἄφευκτη κατάληξή τους. Στὸ μεσαῖο μοναχοὶ καὶ μοναχὲς ὀρθοδόξου σχήματος ἐγκαταλείπουν τὴν πόλη αἴροντες τὸν σταυρό τους, συναντοῦν καθ' ὁδὸν τὸν Χριστὸ ποὺ τοὺς ἐνθαρρύνει καὶ ἀνηφορίζουν πρὸς τὴν κορυφή: εἶναι ὁ δρόμος τῆς κάθαρσης τῶν παθῶν καὶ τοῦ φωτισμοῦ, ποὺ τὸν ἀκολουθοῦν καὶ λαϊκοί, ὅπως ἕνας πάνω ἀπὸ τὴν Κόλαση. Στὴν κορυφὴ ὁ τελευταῖος ἀναβαθμός: ὁ περιτειχισμένος Παράδεισος, δηλαδὴ ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ, μὲ τοὺς κατὰ χάριν θεωμένους νὰ γίνονται δεκτοὶ ἀπὸ τὸν Σωτήρα στὶς αἰώνιες μονὲς πλησίον Του. Εὐαγγελικὰ καὶ πατερικὰ ἐδάφια συνοδεύουν τὰ κύρια ἐπεισόδια, διασαφηνίζοντας τὸ νόημά τους.

Ὁ ζωγράφος φαίνεται νὰ ἀντέγραψε μεσαιωνικὴ τοιχογραφία στὴ Φλωρεντία, προσαρμόζοντάς την στὰ δεδομένα τῆς ἐποχῆς του, δηλαδὴ ἀντικαθιστώντας τὸ κάτω μέρος τῆς τοιχογραφίας μὲ ἀποσπάσματα ἀπὸ συνθέσεις ἀναγεννησιακῶν καλλιτεχνῶν της (Μαντένια, ζωγράφοι τοῦ Palazzo Schifanoia Φερράρας κ.ἄ.). Αὐτὰ σὲ μιὰ ἐποχὴ ποὺ ἡ Φλωρεντία βρίσκεται ὑπὸ τὴν καταθλιπτικὴ σκιὰ τοῦ μοναχοῦ Σαβοναρόλα (1490-1498) καὶ οἱ μεγάλοι καλλιτέχνες διαισθάνονται τὴν ἐπερχόμενη θύελλα τῆς Μεταρρύθμισης (1517 κ.ἑξ.) στὰ ἀποκαλυπτικὰ ἔργα τους (Θεία Κωμωδία Μποττιτσέλλι, Ἀποκάλυψη Ντύρερ, ἔργα Κράναχ Πρεσβύτερου, Ματθία Γκρύνεβαλντ κ.ἄ.).

Ἀρετολογία, σωτηριολογία καί ἐσχατολογία συνείρονται ἀριστοτεχνικὰ στὴν εἰκόνα, ὅπου πιθανὸν λανθάνει καταδίκη τοῦ ἀναγεννησιακοῦ κοσμοειδώλου μὲ τὸν παγανισμὸ καὶ τὸν «οὑμανιστικό», ἐκκοσμικευμένο Χριστιανισμό του. Εἶναι εὔγλωττη ἡ μετάβαση ἀπὸ τὸ «ἀναγεννησιακὸ» στὺλ τοῦ κάτω (παγανιστικοῦ) μέρους στὸ μεταμορφωνόμενο σὲ «βυζαντινὸ» τοῦ μεσαίου καὶ τοῦ ἄνω ἐπιπέδου• ἀπηχεῖται ἡ τρίβαθμη χριστιανικὴ πορεία: κάθαρση – φωτισμὸς – θέωση.

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Δ. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΠΟΥΛΟΣ

Όλα τα ένθετα τέχνης: