Ένθετο τέχνης 105
Το καθολικό της μονής Πετράκη και η εικονογράφησή του από τον Αργείο ζωγράφο Γ. Μάρκου
Το καθολικό της μονής Πετράκη είναι γνωστός βυζαντινός ναός με μεταβυζαντινές οικοδομικές φάσεις, που φθάνουν μέχρι και τις αρχές του 19ου αιώνα. Ολόκληρος ο κυρίως ναός και το ιερό βήμα καλύπτονται από μεταβυζαντινές τοιχογραφίες. Στοιχεία για τη μεταβυζαντινή ιστορία της μονής και την ιστόρηση του καθολικού μάς δίνει η σωζόμενη επιγραφή πάνω από τον νοτιοδυτικό κίονα του κυρίως ναού. Σύμφωνα με την επιγραφή, λοιπόν, το μεγαλύτερο μέρος των τοιχογραφιών του καθολικού της μονής αποτελεί έργο του Γεωργίου Μάρκου. Πρόκειται για το πρώτο γνωστό, μέχρι σήμερα, τοιχογραφημένο σύνολο του Πελοποννήσιου ζωγράφου, το οποίο ολοκληρώθηκε το 1719.
Ο Γεώργιος Μάρκου ήταν Αργείος ζωγράφος, εργάσθηκε όμως κατ' εξοχήν στην Αθήνα και την Αττική, όπου έφθασε μετά τη δεύτερη κατάκτηση της Πελοποννήσου από τους Τούρκους (1715) και συγκρότησε συνεργείο με μαθητές. Γνωρίζουμε επίσης ότι ταξίδευσε στη Βενετία, όπου και εξέδωσε με δικές του δαπάνες το 1729 την Ακολουθία του αγίου Πέτρου, επισκόπου Άργους και Ναυπλίου.
Στο καθολικό της μονής Πετράκη το εικονογραφικό πρόγραμμα είναι εκτενές και ακολουθεί την καθιερωμένη Ορθόδοξη παράδοση. Η εικονογραφική και τεχνοτροπική εξέταση των τοιχογραφιών κάνει αισθητή την παρουσία διαφορετικών ζωγράφων στην εικονογράφηση του ναού. Στον Γ.Μάρκου και το συνεργείο του ανήκουν οι συνθέσεις που περιλαμβάνουν, κατ' εξοχήν, παραστάσεις και μεμονωμένες μορφές αγίων στον κυρίως ναό.
Αυτό που χαρακτηρίζει ιδιαίτερα το έργο του Γ.Μάρκου στην εικονογράφηση του καθολικού της μονής Πετράκη είναι ο εκλεκτισμός του. Γνωρίζει και υιοθετεί διαφορετικούς τρόπους εικονογραφικής έκφρασης. Όμως δεν ακολουθεί τυφλά παλαιότερα πρότυπα. Σχεδιάζει το εικονογραφικό πρόγραμμα, συνθέτει τις σκηνές του. Δείγμα του εκλεκτισμού του αποτελούν και οι δυτικές επιδράσεις στο έργο του. Θα πρέπει όμως να τονισθεί ότι αυτές στο καθολικό της μονής Πετράκη είναι ελάχιστες, ενώ σε έργα μεταγενέστερα, όπως π.χ. το καθολικό της μονής Φανερωμένης στη Σαλαμίνα, είναι μεταγενέστερες.
Οι συνθέσεις του Μάρκου στο καθολικό της μονής Πετράκη είναι, ως επί το πλείστον, λιτές και συμμετρικές, χωρίς έντονη αφηγηματικότητα και δευτερεύοντα επεισόδια. Οι μορφές αποδίδονται εύρωστες, με σωστές συνήθως αναλογίες. Οι κινήσεις τους είναι περιορισμένες, η έκφραση ήρεμη, χωρίς συναισθηματικές εξάρσεις. Δεν είναι όμως άκαμπτες και άψυχες, διαθέτουν κἰνηση και εσωτερικό παλμό. Ο καλλιτέχνης δημιουργεί με δεξιότητα τις προσωπογραφίες του. Ορισμένες μορφές, κυρίως νεανικές, ξεχωρίζουν για το κάλλος τους, είναι εντούτοις μορφές χωρίς εκφραστική δυναμικότητα. Σε άλλα πρόσωπα διαφαίνεται μία περισσότερο νατουραλιστική τάση, που προαναγγέλλει την εξέλιξη της τέχνης του σε μεταγενέστερα έργα. Η τέχνη του Γ.Μάρκου παραμένει από τις λίγες, με αξιώσεις, εκφράσεις της μεταβυζαντινής ζωγραφικής κατά τον 18ο αιώνα.
ΙΩΑΝΝΑ ΣΤΟΥΦΗ-ΠΟΥΛΗΜΕΝΟΥ