Ένθετο τέχνης 162
Ὁ χορὸς τοῦ θανάτου
Ἡ μαύρη πανώλη προερχόμενη ἀπὸ τὴν Κίνα ἐξαπλώθηκε τὸ 1347 (ἐποχὴ τῶν ἡσυχαστικῶν ἐρίδων) μέσω τῆς Κριμαίας καὶ τῆς Κωνσταντινούπολης στὴ Δυτικὴ Εὐρώπη. Τὸ 1424 στὸ νεκροταφεῖο τῶν Ἀθώων στὸ Παρίσι δημιουργήθηκε ἡ τοιχογραφία τοῦ μακάβριου χοροῦ. Σήμερα σὲ δώδεκα τουλάχιστον ἐκκλησίες στὴν Γαλλία διασώζεται ἡ παράσταση αὐτή (14ου-16ου αἰ.). Ἡ καλύτερη καὶ πιὸ πυκνὴ παράσταση διασώζεται στὸν ναὸ τοῦ Saint Orient (2ο μισὸ τοῦ 15ου αἰ., ἐπιζωγραφισμένη μερικῶς τὸν 19ο αἰ.) στὸ χωριὸ Meslay le Grenet, 15 χλμ. μακριὰ ἀπὸ τὴν πόλη τῆς Sartres. Ὁ ἀφηγητὴς μὲ τὴν βοήθεια ἑνὸς ἀγγέλου ξεκινᾶ τὸν χορό. Μέσα ἀπὸ 16 ὀκτάστιχα, σκελετοὶ χορεύουν μαζὶ μὲ τὸν Πάπα, τὸν αὐτοκράτορα, τὸν καρδινάλιο, τοὺς πατριάρχες, τοὺς βασιλιάδες, τοὺς ἱππότες, τοὺς μοναχούς, τοὺς στρατιωτικούς, τὶς γυναῖκες ποὺ μιλᾶνε στὴν ἐκκλησία καὶ τέλος τὸ παιδὶ ποὺ ἐκστατικὸ κοιτᾶ τὸ θέαμα. Στὸ χωριὸ ὑπῆρξε νεκροταφεῖο μὲ πολλὰ θύματα τῆς πανδημίας τοῦ Μαύρου Θανάτου, ὅπως ἀναφέρει καὶ ἕνας πέτρινος μεγάλος σταυρὸς ποὺ ἔχει στηθεῖ ἔξω ἀπὸ τὸν ναό. Τόσο ἡ πανώλη, ὅσο καὶ ὁ ἑκατονταετὴς πόλεμος θέρισαν χιλιάδες ψυχὲς στοὺς τεράστιους σιτοβολῶνες τῆς κεντρικῆς Γαλλίας.
Οἱ περισσότεροι ἐρευνητὲς προσπαθοῦν νὰ δώσουν κάποιες ἠθικολογικὲς ἑρμηνεῖες σὲ αὐτὸ τὸ ἔργο τέχνης, ἀλλὰ ἡ ἑρμηνεία τοῦ θέματος εἶναι ἐπίσης ἐσχατολογική. Γιατί ὅμως ἕνας τέτοιος χορὸς μέσα στὶς ἐκκλησίες; Τὸ 1518 ὁ Μαῦρος Θάνατος ἐπισκέφθηκε τὸ Στρασβοῦργο. Σύμφωνα μὲ τοὺς ἱστοριογράφους, μία γυναίκα ἄρχισε νὰ χορεύει καὶ τὴν ἀκολούθησαν ἄλλοι 400 ἄνθρωποι. Ὅλο αὐτὸ εἶναι ἕνα μυστήριο. Ἀλλὰ κάπως ἔτσι ξεκινάει ἡ παράσταση τοῦ μακάβριου χοροῦ. Πολλοὶ προσπαθοῦν νὰ συνδέσουν τὸν χορὸ τοῦ Στρασβούργου μὲ τὴν ταραντέλα τῆς Ἀπουλίας. Ὁ Προκόπιος, ποὺ μᾶς περιγράφει τὴν πανώλη τοῦ 6ου αἰώνα, ἀναφέρει ὅτι οἱ ἀσθενεῖς παραληροῦσαν, ἔβγαιναν στοὺς δρόμους καὶ φώναζαν, πολλοὶ ἔπεφταν στὴν θάλασσα. Προφανῶς ἡ πανώλη προκαλοῦσε κάποιες νευρολογικῆς φύσεως διαταραχὲς ἢ ὁ φόβος προκαλοῦσε μανιοκαταθλιπτικὲς ἐκδηλώσεις.
Ὅλα αὐτὰ ὅμως ἐδῶ μετασχηματίζονται ἐσχατολογικά. Στὸ βιβλίο Β' Βασιλειῶν ὁ Δαβὶδ χορεύει γύρω ἀπὸ τὴν Κιβωτὸ τῆς Διαθήκης. Στὴν Ἀποκάλυψη τοῦ Ἰωάννη ἕνας τέτοιος χορὸς στήνεται γύρω ἀπὸ τὸν θρόνο τοῦ ἐσφαγμένου Ἀρνίου. Οἱ ἄγγελοι εἶναι αὐτοὶ ποὺ ὑμνοῦν τὸν Θεὸ μὲ μουσικὰ ὄργανα, ἀλλὰ ἐπίσης αὐτοὶ ποὺ ἀνοίγουν τὶς σφραγίδες μέσα ἀπὸ τὶς ὁποῖες ἐκδηλώνεται ἡ ὀργὴ τοῦ Θεοῦ στὸν κόσμο: ἀσθένειες, πόλεμοι, πείνα. Θὰ μπορούσαμε νὰ ποῦμε ὅτι ὁ μακάβριος χορὸς εἶναι μία ἐξέλιξη τῆς τοιχογραφίας τῆς Δευτέρας Παρουσίας μὲ ἔντονο ἠθικολογικὸ ὑπόβαθρο, ὅπως αὐτὸ ἐμφανίζεται στὸ 3ο κεφ. τῆς Ἀποκάλυψης τοῦ Ἰωάννη (στὴν ἐπιστολὴ πρὸς τὴν ἐκκλησία τῶν Σάρδεων): «Ξέρω καλὰ τὰ ἔργα σου: τ’ ὄνομά σου λέει πὼς εἶσαι ζωντανός, μὰ στὴν πραγματικότητα εἶσαι νεκρός. Ξύπνα καὶ στήριξε τοὺς ἄλλους, γιατὶ κινδυνεύουν νὰ πεθάνουν».
ΓΙΩΡΓΟΣ ΝΤΟΚΟΣ