Ένθετο τέχνης 103
Ο ζωγράφος Δανιήλ
Ο μοναχός - ζωγράφος Δανιήλ εμφανίζεται στο καλλιτεχνικό στερέωμα κατά τα τέλη του 16ου αιώνα. Η καλλιτεχνική του δραστηριότητα εντοπίζεται στο Άγιον Όρος, συγκεκριμένα στη μονή Διονυσίου, κατά την εποχή του σουλτάνου Αχμέτ Α΄ (1603-1617). Η καταγωγή, οι ακριβείς χρονολογίες γεννήσεως και θανάτου καθώς και της εντάξεώς του στη δύναμη της Μονής Διονυσίου μάς διαφεύγουν.
Στη μονή Διονυσίου ο Δανιήλ ιστόρησε δύο παρεκκλήσια (1608 και 1609) και επίσης τη νέα τράπεζα (1603). Εικονογράφησε ένα ακόμη παρεκκλήσιο στο μετόχι της μονής στο Μονοξυλίτη (1615), καθώς και πολλές εικόνες. Η εικονογραφία του εμπνέεται σαφώς από τα καταξιωμένα «κρητικής» τεχνοτροπίας πρότυπα των μέσων του 16ου αιώνα. Το τυπολογικό του ευρετήριο αποτελούν κυρίως τα μνημειακά έργα που συνδέονται με το «εργαστήριο» του «Τζώρτζη». Αλλά και η τεχνοτροπία του είναι βαθύτατα επηρεασμένη από το έργο των «κρητικών» ζωγράφων που ιστόρησαν τα μοναστήρια του Άθω και της Θεσσαλίας κατά τη διάρκεια του 16ου αιώνα.
Αν και η ζωγραφική του Δανιήλ δεν μπορεί να θεωρηθεί πρωτοποριακή, συνιστά όμως εκδήλωση των ιδεολογικών και αισθητικών προσανατολισμών της εποχής εκείνης. Η έγνοια του για αφήγηση και συναισθηματική προσέγγιση των θεμάτων του σε συνδυασμό με την αφέλεια του ύφους και την απλότητα των εκφραστικών του μέσων προσδίδει στο έργο του αμεσότητα και αλήθεια. Η επιδίωξη της ψευδαίσθησης και της ρητορείας του πραγματικού, ο γλαφυρός εικαστικός λόγος και η εντυπωσιοθηρία τού είναι μάλλον άγνωστα. Ο ζωγράφος μας δεν θέλησε ποτέ να προωθήσει ανοιχτά το προσωπικό του όραμα. Η αισθητική ενατένισή του συγχωνευόταν απόλυτα μέσα στο κοσμοθεωρητικό όραμα του Ορθόδοξου κόσμου, μονομερώς στραμμένου προς τη Σωτηρία μέσω της ασκήσεως, αμέτοχος έτσι κι αλλιώς στα κοσμογονικά φαινόμενα που συντελούνταν στο χώρο της ευρωπαϊκής τέχνης της εποχής του.
Αλλ' όμως υπάρχει κάτι που τον καταξιώνει ως δημιουργό και ποιητή: υπηρέτησε την τέχνη αυτή με συγκινητική αφέλεια στην απόδοση της φόρμας, και με ένα απογυμνωμένο από καλλιέπειες ζωντανό αίσθημα και κατάφερε να αρθρώσει σε άρτιο εικαστικό λόγο την εσωτερική και μυστική του εμπειρία και το σωτηριολογικό αίτημα της ψυχής του. Η εικαστική αξία του έργου του Δανιήλ δεν έγκειται σε τίποτε άλλο παρά στο ότι η θέασή του ανακαλεί με δύναμη τα πιο αγνά συναισθήματα, εμπλουτίζει και ανακαινίζει την όρασή μας και, τέλος, μας χειραγωγεί σε ένα βίωμα νηπτικό και μια εγρήγορση πνευματική.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΒΑΦΕΙΑΔΗΣ