Ένθετο τέχνης 91

Εικόνα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου
Σινά, τέλη 12ου αι., αυγοτέμπερα σε ξύλο, 61x42,2 εκ.

ένθετο τέχνης

Η συγκεκριμένη εικόνα αποτελεί εύγλωττη φανέρωση της μοναδικότητας της συλλογής των Σιναϊτικών σεβασμάτων και εικόνων, τόσο αυτών που, φιλοτεχνημένες αλλού, κατέληξαν στην Σιναϊτική εσχατιά της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, όσο και εκείνων που αγιογραφήθηκαν στην περιοχή του Σινά, όπως κατά πάσα πιθανότητα η παρούσα εικόνα, η οποία τοποθετείται χρονικά στο τελευταίο τέταρτο του 12ου αι. και αντιπροσωπεύει καλλιτεχνικά την υστεροκομνήμεια εποχή.

Συνιστώντας προγενέστερη ονομασία του Ευαγγελισμού, η επιγραφή «Ο Χαιρετισμός» κυριολεκτεί, προερχόμενη από την αρχαγγελική προσφώνηση προς την Θεοτόκο: «Χαίρε…» (Λουκ. α΄, 28).

Το «κεφάλαιο» της θείας οικονομίας τελεσιουργείται στην εικόνα μεταξύ ουρανού (γαλανό κορυφής) και γης (γαλάζιος ποταμός βάσης), εντός της φθαρτής πραγματικότητας στο ρεαλισμό του χωροχρόνου. Το μυστήριο, εμβόλιμο, έτερο προς τα ανθρώπινα, διαφοροποιείται αισθητά της φθαρτής φύσης με την αφειδώλευτη χρήση χρυσού, ο οποίος αντανακλά την λαμπρότητα της Βασιλείας. Η χρήση του στιλβωμένου χρυσού, αφ' ενός εντοπίζει σημειολογικά περιοχή της εικόνας ιδιαίτερης σημασίας, υπογράμμισης (ακτίνα - μετάλλιο - φωτοστέφανο), αφ' ετέρου δε συνιστά ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των σιναϊτικής κατασκευής εικόνων.

Η κλασσικότητα των μορφών τους στερεί το βάρος, έτσι αιωρούνται πνευματοποιημένες. Ο πρωτοστάτης Γαβριήλ, εξάγγελος αρχαίας τραγωδίας, θεόσταλτος εντολοδόχος, με την αρχαιοελληνική βοστρυχοειδή κόμη ίπταται, άρτι αφιχθείς, νηφάλιος, με συναίσθηση της αποστολής του, στοχαστικός με στοιχεία κλασσικού αγάλματος, τηρώντας τα πτερά ανατεταμένα προς τα πίσω, πάλλεται όλος κίνηση και ζωντάνια μέσα στις λαμπρές από τις χρυσοκονδυλιές νηματοειδείς πτυχώσεις του ενδύματός του. Διστακτικός στην κατανόηση του μυστηρίου, δείχνει να σκέπτεται τον τρόπο που θα αναγγείλει προς την Θεοτόκο το θεόσταλτο «χαίρε», δηλαδή το μήνυμα της Θείας Ενανθρωπήσεως, «ελογίζετο εν εαυτώ το θαύμα εκπληττόμενος» (Δοξαστικό στιχηρών εορτής).

Χρυσή ακτίνα ακτίστου θείου φωτός ξεκινά από τον θεϊκό τόπο τ' ουρανού για ν' αγγίξει τη Θεοτόκο. Στην πορεία της, η ακτίνα, ακριβώς στην μέση (τριαδική ετερότητα και ισοτιμία), διακόπτεται από χρυσό μετάλλιο που περιέχει την περιστερά του Αγίου Πνεύματος («…εκ Πνεύματος Αγίου και Μαρίας της παρθένου…»).

Η Μαρία, στωική, μελαγχολική βασίλισσα στον θρόνο της, εμφαντικά γυρισμένη προς τον Αρχάγγελο, έχει στα χέρια της νήμα στο χρώμα του αίματος, νύξη της χοϊκότητας. Στο στέρνο της, μέσα στην υπόλευκη σύνθεση δύο τοξοειδών γραμμών, μόλις διακρίνεται αναπαυόμενος ο σεσαρκωμένος Λόγος και τέλειος άνθρωπος ως «σκύμνος λέοντος» (Γεν. 49,9), έβρυο κυοφορούμενο, που συνιστά τον πυρήνα του μυστηρίου, το κυρίαρχο και εν ταυτώ λανθάνον πρόσωπο του γεγονότος. Ο τρόπος απεικονίσεως του υπόλευκου εμβρύου Ιησού παραμένει μοναδικός στην βυζαντινή τέχνη. Ο Θεός τέμνει αθόρυβα την ανθρώπινη Ιστορία με σιωπή και ταπείνωση, όπως ακριβώς ο φωτισμένος Σιναΐτης αγιογράφος Τον αναπαριστά στον Ευαγγελισμό, ως αθέατη θέαση, όπου καταργείται σουρεαλιστικά για την οικονομία του μυστηρίου ο ρεαλισμός της σάρκας, όταν η τέχνη επιχειρεί να εξεικονίσει το μυστήριο.

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΦΡΑΓΚΑΚΟΣ

Όλα τα ένθετα τέχνης: